نصف ایرانیها بدون خودرو هستند
در دنیای امروز، خودرو و موتورسیکلت دیگر تنها وسیلهای برای جابجایی نیستند؛ آنها بخشی جداییناپذیر از سبک زندگی شهری شدهاند. انجام کارهای روزمره، رفتن به محل کار، و سفرهای کوتاه خانوادگی، همه به نوعی به وسایل نقلیه شخصی وابستهاند. با این حال، بر اساس دادههای مرکز آمار در سال ۱۴۰۳، تنها نیمی از خانوارهای شهری ایران به خودرو دسترسی دارند: حدود ۵۴٫۹ درصد از خانوادهها اتومبیل شخصی دارند و ۱۲٫۵۶ درصد نیز از موتورسیکلت استفاده میکنند. این بدان معناست که نزدیک به نیمی از خانوارها فاقد هرگونه وسیله نقلیه شخصی هستند و برای جابجاییهای روزمره به حملونقل عمومی یا روشهای دیگر متکیاند.
بررسی روند دو سال اخیر نشان میدهد که مالکیت خودرو و موتورسیکلت تقریبا ثابت مانده است؛ سهم خودرو از ۵۴٫۸ درصد در سال ۱۴۰۲ به ۵۴٫۹ درصد در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است و سهم موتورسیکلت از ۱۳٫۰۲ درصد به ۱۲٫۵۶ درصد کاهش یافته است. این تغییرات جزئی نشان میدهد که شرایط اقتصادی، تورم، کاهش قدرت خرید خانوارها و افزایش قیمت و هزینه نگهداری وسایل نقلیه، رشد چشمگیری در مالکیت خودرو ایجاد نکرده است.
اگر مالکیت خودرو را بر اساس دهکهای درآمدی بررسی کنیم، وضعیت نابرابرتر به چشم میآید. در دهک اول فقط ۱۳٫۱ درصد خانوارها خودرو دارند، اما این رقم در دهک دهم به ۸۲٫۸۳ درصد میرسد. این دادهها نشان میدهد خودرو هنوز کالایی است که بیشتر در اختیار خانوارهای پردرآمد قرار دارد. از سوی دیگر، موتورسیکلت بیشتر در میان خانوارهای کمدرآمد یا متوسط رایج است و در دهکهای بالاتر نقش کمتری دارد.
وضعیت دسترسی به کالاهای خانگی بادوام، مانند جاروبرقی و ماشین لباسشویی، تصویر متفاوتی را نشان میدهد. بیشتر خانوارهای کشور، صرفنظر از سطح درآمد، به این وسایل دسترسی دارند: ۹۲٫۵۶ درصد دارای جاروبرقی و ۸۹٫۶ درصد دارای ماشین لباسشویی هستند. حتی در دهک اول، حدود ۷۴ درصد جاروبرقی و ۶۳ درصد ماشین لباسشویی دارند، و این درصد در دهکهای بالاتر به بیش از ۹۵ درصد میرسد. در مقابل، دسترسی به فناوری، مانند رایانه، هنوز نابرابر است: تنها ۱۹٫۲۵ درصد خانوارها رایانه دارند و در دهک اول این رقم به ۲٫۵۴ درصد محدود میشود، در حالی که در دهک دهم به ۴۵٫۹۹ درصد میرسد.
اختلاف مالکیت وسایل نقلیه بین استانها نیز چشمگیر است. در یزد و کرمان بیش از ۷۲ درصد خانوارها خودرو دارند، اما در گیلان و سیستان و بلوچستان کمتر از نیمی از خانوارها خودرو دارند. در تهران، تنها ۵۴٫۷۸ درصد خانوارها خودرو دارند و نیمی دیگر به حملونقل عمومی وابستهاند. برای موتورسیکلت، بیشترین سهم در بوشهر و یزد است، حدود ۵۰ درصد خانوارها، و در البرز و سمنان تقریبا هیچ خانواری از موتورسیکلت استفاده نمیکند. در تهران تنها ۱۰٫۵۵ درصد خانوارها موتورسیکلت دارند.
به طور کلی، دادهها نشان میدهد که مالکیت خودرو و موتورسیکلت هنوز به شدت با درآمد خانوارها مرتبط است و تفاوتهای چشمگیری بین استانها وجود دارد. در مقابل، کالاهای خانگی ضروری تا حد زیادی در دسترس اکثر خانوارها قرار دارند، اما فناوری و دسترسی به رایانه هنوز به بخشی از شکاف درآمدی و رفاهی کشور تبدیل شده است. این وضعیت، هم بازتابی از نابرابری اقتصادی و هم زنگ خطری برای برنامهریزی شهری و اجتماعی است، زیرا امکانات حملونقل و فناوری تأثیر مستقیم بر کیفیت زندگی و فرصتهای پیشرفت افراد دارد.
